در بند 1 ماده 15 موافقت نامه تریپس علامت تجاری این گونه تعریف شده است : " هرگونه علامت یا ترکیبی از علائم که بتواند کالاها یا خدمات یک فعالیت را از کالاها یا خدمات فعالیت های دیگر متمایز گرداند علامت تجاری به شمار خواهد آمد".ثبت شرکت چنین علامتی به ویژه کلمات ، شامل اساسی مشخص ، حروف ، اعداد ، عناصر تصویری و ترکیبی از رنگ ها و همین طور هرگونه ترکیبی از این علائم برای ثبت به عنوان علائم تجاری خواهند بود.
ثبت قانونی یک علامت تجاری ، برای آن حمایت قانونی فراهم می کند و باعث حفاظت از آن در برابر سوء استفاده کنندگان و متقلبان و تقلید کنندگان از برند می شود.در این مقاله به تشریح حقوق مورد حمایت علامت تجاری ثبت شده می پردازیم.
حقوق مادی
حقوق مادی مربوط به اجازه انحصاری بهره برداری از اثر یا انتقال آن می باشد و از خصوصیات این نوع از حقوق محدود بودن آن در زمان است.
1- حق استفاده
یکی از مهم ترین حقوقی که مالک علامت تجاری در تصرفات حقوقی نسبت به علامت خود دارد حق اعطاء لیسانس بهره برداری از علامت تجاری است و براساس قانون 1994 انگلیس اعطاء لیسانس علامت تجاری تحت شرایط خاصی پیش بینی شد :
1- لیسانسی که بین شرکت های وابسته اصلی و فرعی اعطاء می شد و
2- لیسانسی که اعطاء کننده آن امکان نظارت و کنترل بر کیفیت کالاها یا خدمات ارائه شده تحت لیسانس توسط دارنده لیسانس را داشت.
لیسانس مطلق لیسانسی است که اعطاکننده هیچ محدودیتی برای استفاده از علامت تجاری اعمال نمی کند و دارنده آن می تواند از علامت تجاری در خصوص تمام کالاها یا خدماتی که علامت در مورد آن ها به ثبت رسیده است و به هرروشی که مایل باشد و در هر محدوده مکانی که اراده کند استفاده نماید. البته بدیهی است که دارنده لیسانس نمی تواند دارای حقوق بیشتر از اعطاء کننده باشد.
در حقوق ایران بحث زیادی در خصوص لیسانس یا پروانه بهره برداری از علامت تجاری نشده و در ماده 141 آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 مقرر داشته است : " مالک علامت می تواند اجازه بهره برداری از علامت ثبت شده خود را به هر شکل قانونی به دیگری اعطاء نماید ." اعطاء حق بهره برداری به معنای انتقال مالکیت علامت تجاری نمی باشد و مالکیت علامت همچنان از آن اعطاکننده حق است و اثر آن صرفاَ، اجازه دارند آن در استعمال علامت تجاری است بدون اینکه این استعمال را بتوان نقض حقوق علامت تجاری دانست و در حقیقت به نوعی دارنده حق استفاده را می توان با مستاجر و اعطاء کننده حق استفاده را با موجر مقایسه نمود و در خصوص مقررات ناظر بر انواع لیسانس ها و حقوق شخص دارنده لیسانس در مقررات قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 نیز همچون قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب 1310 مطلب خاصی دیده نمی شود ولی در این مورد می توان گفت که صاحب علامت می تواند استفاده و بهره برداری یا انتفاع از امتیاز و حقوق علامت به ثبت رسیده خود را به هر شخص حقیقی یا حقوقی برای مدت معین یا نامعین تفویض نماید و چنانچه این حق برای مدت معین واگذار شده پس از انقضای مدت اثری به دنبال ندارد و در صورتی که برای مدت معین یا نامحدود واگذار شده عملاَ لغو یک جانبه آن سند رسمی یا حکم دادگاه می باشد در این خصوص می توان به رای شماره 1151- 1150 شعبه 228 دادگاه عمومی تهران اشاره نمود که شرکت حق استفاده از علامت تجاری EIECTROLUX ثبت شده به شماره های 44351 و 1593/ 2671 و 24301 را به شرکت Y واگذار نموده و متعاقب آن اجازه نامه مربوطه در اداره مالکیت صنعتی بدون مجوز استفاده کننده لغو می شود و مورد اعتراض اجازه گیرنده قرار گرفته که شعبه مذکور دادگاه چنین اظهارنظر می نماید " با توجه به استفاده از علامت الکترولوکس نموده ، لذا آگهی لغو اجاره استفاده دائر بر لغو یک جانبه ابطال و بلااثر می گردد. "
2- نقل و انتقال
یکی دیگر از مهم ترین حقوقی که مالک علامت تجاری در تصرفات حقوقی نسبت به علامت خود داراست حق نقل و انتقال علامت تجاری است.
ماده 139 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 علامت تجاری را قابل نقل و انتقال معرفی کرده است لیکن انتقال مزبور را در مقابل اشخاص ثالث در صورتی معتبر می شناسد که موافق مقررات قانون مزبور به ثبت برسد و به موجب همان ماده برای ثبت انتقال علامت باید درخواست کتبی به مرجع قانونی ارائه گردد. در این درخواست این نکات باید صریحاَ قید شود :
الف ) شماره و تاریخ ثبت علامت در ایران
ب) اسم و نشانی و تابعیت مالک جدید
ج) نام و نشانی نماینده قانونی در ایران.
و طبق نظر ماده 139 قانون مذکور مدارک قانونی انتقال و وکالتنامه و تصدیق ثبت علامت در ایران از ضمائم درخواست انتقال می باشند و به نظر می رسد باتوجه به امکان نقل و انتقال حقوق مالی به صورت قهری و ارادی در خصوص علامت تجاری هر دو نوع انتقال امکان پذیر باشد و این مطلب را از اطلاق واژه " هر گونه انتقال " مذکور در ماده فوق که می تواند ناظر بر هردو نوع انتقال ( قهری و ارادی ) باشد می توان استنباط کرد انتقال قهری که مربوط به ارث حقوق علائم تجاری است بحث مالکیت مشاع علامت تجاری را مطرح می سازد. چرا که در اکثر موارد ورثه متعدد هستند و ترکه به صورت مشاع در ملکیت ایشان در می آید انتقال ارادی در قالب قرارداد صورت می پذیرد و قواعد عمومی قرارداها در مورد انتقال علامت تجاری جاری می باشد در هرحال انتقال علامت به هر یک از دو صورت قهری و ارادی که صورت پذیرد در صورتی در مقابل اشخاص ثالث معتبر خواهد بود که با تنظیم اظهارنامه انتقال در اداره مالکیت صنعتی به ثبت برسد.
3- جلوگیری از استفاده دیگران
باتوجه به قانون ثبت اختراعات ، طرح صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 ایران حق استعمال انحصاری علامت تجاری فقط برای کسی شناخته خواهد شد که علامت خود را به ثبت رسانده باشد لذا صاحب علامت می تواند از مجرای قضایی و در بعد کیفری از استفاده غیرمجاز دیگران جلوگیری نماید. همان طور که مالک علامت تجاری می تواند در خصوص نقض حق، اقامه دعوی کند و زمانی استفاده دیگران مبنای قانونی دارد که این استفاده از طرف صاحب علامت ثبت شده تفویض شده باشد. لذا در صورت هرگونه استفاده سایرین از یک علامت تجاری به ثبت رسیده، حقوق صاحب آن نقض می گردد. در حقیقت نقض علامت تجاری عبارت است از هرنوع استعمال بدون اجازه از علامت یکسان یا مشابه با علامت مورد نقض که براساس ثبت یا شهرت یا سابقه اسنعمال مورد حمایت است و باعث گمراهی و اشتباه مصرف کنندگان در خصوص منشا تولید یا عرضه کالاها یا خدمات شود یا باعث ورود لطمه به شهرت یا وجه تمایز علامت مورد نقض گردد.
4- مطالبه ضرر و زیان
ماده 183 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعت و علائم تجاری مصوب 1386 طریق تامین دلیل ، توقیف محصولاتی که مخالف حق حاصل از ثبت علامت تجاری تولید گردیده و رفع تامین یا توقیف را تعیین نموده است. همچنین به موجب ماده 181 قانون مذکور خساراتی که قابل مطالبه می باشد شامل ضررهای وارده و عدم النفع خواهد بود. اما دادگاه های عدم النفع را در همه موارد حکم نمی دهند.
در ماده 182 قانون مصوب 1386 آمده است که مالک علامت تجاری یا قائم مقام آن می تواند به موجب امر نزدیک ترین دادگاه بخش محلی که محصولات مورد ادعا در آن محل است صورت مشروحی از محصولاتی که به ادعای آن ها با حق حاصل از علامت تجاری آن ها مخالف است بردارند اجرای امر فوق در صورتی که محصولات فوق هنوز در گمرک باشند، به وسیله مامورین گمرک والا به وسیله مامورین اجرا به عمل خواهد آمد. توقیف محصولات مزبور وقتی ممکن است که امر دادگاه تصریح بر آن داشته باشد امر دادگاه در هریک از دو صورت فوق بنا به درخواست مالک علامت و با سپردن تضمیم کافی صورت می پذیرد تا در صورتی که دعوی پذیرفته نشد خسارات وارده و منافعی که طرف دعوی از آن محروم خواهد شد جبران گردد.
و این ماده می تواند در مواردی که مالک علامت تجاری با نقض حقوق خویش مواجه می شود نیز کاربرد داشته و مورد استناد مالک علامت قرار بگیرد.
حقوق معنوی
این دسته از حقوق مرتبط با جنبه های معنوی اثر یعنی درآمیختگی حق با شخصیت پدید آورنده می باشد و از خصوصیات آن غیرقابل انتقال بودن و عدم محدودیت زمانی است.
1- عدم محدودیت در زمان
یعنی حقوق معنوی مانند حقوق مادی در زمان محدود نیست و به عبارتی حق دائمی است و با یک بار خلق و ثبت آن ارتباطش با شخصیت پدید آورنده و ثبت کننده به دست تاریخ و زمان سپرده نمی شود و هرگز عرف نمی تواند تصور کند که مثلاَ علامتی که ثبت کننده آن شخص خاصی است چند سال دیگر شخصیت دیگری به عنوان صاحب اثر آن معرفی شود.
2- عدم محدودیت در مکان
و چنین نیست که مثلاَ مالک یک علامت ثبت شده در محلی صاحب آن علامت محسوب شود و در محل و مکانی دیگر این مالکیت از وی سلب شود.
3- غیرقابل انتقال
